Уншигчийн тэмдэглэл

ГОЛ ТУНГАЛАГШИХ ЦАГААР ОЮУН САНААНЫ

ХЭЭР ТАЛД ЗОРЧСОН НЬ

Нээрээ л намар цагаар голын ус тунгалагшин намуухан урсдаг сан. Би тунгалаг Буянт, хатан Ховд голын усаа намар намарт тунгалагшихыг харж өсчээ. Хүмүүс тарьсан ногоогоо хурааж, шувууд нүүдэллэхэд бэлдээд намар цаг хадсан өвстэй хамт алтран шарладаг сан. Ургасан нь боловсорч, төрсөн нь торниж, орчлон хорвоо тэр чигээрээ өгөөж хишгээ өгдөг цагаар бичгийн хүмүүний сэтгэлд ухаарал төрж, үгсийн эрчим бас л нэмэгддэг байх даа. Энд өгүүлэх намар бол үүсэж бий болоод өсөж торниод жигүүр дэлгэх жигүүртэн адил оюун нь бүрэлдээд төлжиж тэлээд  уянгалан дуулдаг болсон хүмүүний насны намар юм. Намар голын ус тунгалагшдагийн адил хүмүүний  ухаарлын сэжим бүр дөлгөөрч намдуухан хэрнээ агуу болдог цагийг насны намар  гэмээр. Ийм л сайхан цагаар Дарьгангын хээр талаар, үгүй эсвэл зохиогчийн оюун санааны хээр талаар  зочилсон тухай тэмдэглэлээ та бүхэнд өргөн барья.

Яруу найргийн Дарьгангын дэг сургууль Доржийн Гомбожав багшаас үүдэлтэй хэмээн тодорхойлсон зохиогчийн дүгнэлтээс эхлэх нь яг өнөөдөр багш хэмээх алдрыг үүрэн, Монголын боловсролын үр өгөөжийг нэмэгдүүлэхийн төлөө хоёргүй сэтгэлээр зүтгэж яваа надад багшаа хүндэлсэн, ачийг үнэлсэн сайхан хэрэг шиг санагдаж байна. Ухаантан мэргэд амжилтын оргилд хүрээд дандаа багшаа дурсан “түүний хүчээр энд хүрсэн” хэмээх нь олонтоо. Зурвасхан  хугацаанд ажиллахдаа Монголын 3 агуу найрагчийг төрүүлсэн багш арай олон жил ажилласан бол өөр хэнийг ч төрүүлээ билээ. Жирийн уншигч миний унших дуртай найрагчдын сэтгэлийн галыг асааж өгсөн ачтанд сөгдөе. Өнөөдөр миний сэтгэл догдлон уншиж, эргэцүүлэн бичиж байгаа бүтээлийг зохиогч эрхмийн анхны шүлгийг сонинд хэвлүүлж, сэдэл тэмүүллийн жигүүр ургуулсан  тэр агуу багшид өнөөдрийн багшлахуйн суралцахуйн ухааны мотивацийн онолын баталгаа болж байгаад нь багшид мөргөе.

Сайн нөхдийн нөлөө, нөхөрлөлийн гайхамшгийг  ямар их магтан дуулаа вэ? Арга ч үгүй биз. Хүн нийгмийн идэвхтэй харилцаан дунд суралцаж хөгждөг гэсэн Л.Выгодскийн онолоор таны оюуны хөгжлийн шалтгаан болжээ тэд. Гал нэгдэл, тэдэн дотроос О.Дашбалбар, Д.Нямсүрэн хэмээх дахин давтагдашгүй найрагчдын утга уянгын шалтгаан нь бас зохиогч өөрөө байжээ. Бие биенээ хурцалж, шүлгээр захидал бичиж, шинэ шүлэг уншиж өгөх гэж догдолж, Алтан овоо, Ганга нуур, Дарьгангаа гурван талаас нь магтан дуулж, хүмүүний сэтгэлийн утсыг хөндөж, хайрын хөнгөн гунигт хөглөгдөж явсан андууд эдүгээ ч үгийн эрчим, шүлгийн айзмаараа оршсоор байгаагийн нууц нь тэдний нөхөрлөл юм даа.

Алтан овоо, Ганга нуур, Дарьгангын талаар миний бие очиж үзээгүй ч оюун санаанд минь тэдгээрийг цогцолтол бичжээ. Одоо хэрвээ очвоос нэгэнтээ танил мэт санагдах байх даа. Нэг бүрчлэн тоочоогүй ч төрсөн нутгаа хайрлах сэтгэлийн илрэл мөр бүхэнд дүрслэгдэн харагдаж байна. Ямар уудам тал болох нь тэнд төрсөн хүмүүний сэтгэл энгүй уудам байж, сэтгэлгээ нь дэлхийд танигдсанаар харагдаж байна. Тэр талын сувдан сондор хэмээн таны нэрийдсэн газар бүхнээр тухлан зочиллоо. Гангар цагаан хун намартаа чуулах Ганга нуур, Монгол эрчүүд хийморио сэргээнэ гэж тэмцдэг Алтан овоо, Шилийн богд, тал дунд гэнэт тохиох Талын агуй, уртын дууны шуранхайд бүүвэйлэгдэх Дарьганын  уудам тал, чулуун  зэвсгийн үеийн олдвор олдогтой адил утга уянгын эрчим агуулсан яасан баян нутаг вэ? Нутаг усаа магтан дуулан, тэмцэн хамгаалах хүү төрүүлсэн нь юутай азтай хэрэг вэ? Сүүлийн жилүүдэд хунгийн чуулган дахин болдог болсон гэж зурагтаар харсан. Хүнийг хүн болоход  орчин, ахуй нь нөлөөлдөг хэмээх нийгэм соёлын онолын тод жишээ энэ билээ.

Дэлхийд данстай Монгол яруу найргийг Хүннүгийн үеэс эхлэн бичжээ. Түүний есөн гайхамшгийг тодорхойлжээ. Уншигч миний бие зохиогчийн тодорхойлсныг нэмэх бодолтой байна. Төрсөн нутгаасаа эхлээд эх орноо магтан дуулж, үгсийн эрчимээр уншсан хүний сэтгэлийг хөндөж чадаж байгаа зохиогч арав дахь гайхамшиг, найргийг нь сонсож, уншиж, ухаарч уяран шүлэглэн ярьдаг ард түмэн өөрөө арван нэг дэх гайхамшиг гэлтэй. Зүгээр л Монгол хүний сэтгэлгээний өнгө аяс, юунд уярдаг, юу боддог, юунд хөглөгддөг нь бусдаас онцлог. Даруухан амьдарсан Данзангийн Нямсүрэнгийн шүлгийг уншаад сэтгэл нь хөдөлдөггүй Монгол хүн гэж үгүй. Үг нэг бүрийг нь салган авч үзвэл өдөр тутмын бидний ярьдаг үгс, яаж сэтгэхээрээ тэдгээр үгс нийлээд тийм уянгыг илэрхийлдэг байнаа? Чулуун дээр сийлсэнтэй адил Монгол яруу найраг оюун ухаан, сэтгэлд сийлэгддэг учрыг ухаарахад бэрх юм даа. Сэтгэл хөдлөлийн эерэг мэдрэмж төрүүлэн байж хүлээн авсан мэдээлэл урт хугацааны санах ойд гүн бат хадгалагддаг гэсэн онолын баталгаа энэ буюу.

Монгол соёлын өвөрмөц онцлогийг улам бишрэх мэдрэмж төрлөө. Нүүдэлчин аж төрөх ёсны онцлог, өргөн уудам нутагт цөөхүүл амьдарч байгаа нь, баярлах гуних нь далд дотооддоо явагддаг уужуу сэтгэлт Монгол хүмүүн, Буддын шашны нөлөө бүхий итгэл үнэмшлийн өнгө аяс, байгаа байдал, өдөр тутмын амьдралаараа тогтвортой хөгжлийн бодлогыг цогцлоож байсан малчин ахуй гээд Монгол соёлыг тодорхойлдог билээ. Нэг л домог байх, түүнийг ухаж ойлговоос нөгөө л тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал байх. Өнөөдөр дэлхий бидний хэдийнээ бий болгосон тэрхүү тогтвортой хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлэх гэж хичээж байна. Дээрх хоёр номонд багтсан эсээ, хөрөг, нийтлэл, тэмдэглэл цөм Монгол соёлын тухай өгүүлж, түүний үр дүн, түүний тухай бодол бясалгалын өрөм цөн гэлтэй. Үгээр суварга босгож, амнаас ам дамжуулан хадгалж ирсэн Монгол соёлын элч болох багш нарыг бэлдэж байхдаа үүнийг гол шугамаа болгох ёстойг ухаарах юм.

Өөрөө өөрийнхөө тухай бодох, өөрөө өөрийнхөө үйлийг хянах нь хүмүүний сурч боловсрохын дээд шат гэж үзэх боловсрол судлалын онол газар авч байна. Энэ хоёр бүтээлээс өөрийнхөө үйлийг тунгаан бодсон,  цэгнэсэн, эргэцүүлсэн, ухаарал олж авсан мөрүүд хуудас бүрээс шахам олж харах юм. Хүний өөрийн дотоод мөн чанар дотогшоо ямархан агуу, хязгааргүй болохыг Ейнштейн ухаарч харьцангуйн онолоо нээсэн ч юм билүү.  Төрж өссөн, сурч боловсорсон, нөхөрлөж түшиж тулалцаж явсан, магтуулж муулуулж явсан, мандаж бадарч явсан, Монгол хэмээн омогшиж явсан, Монголын төлөө энэлэн шаналж явсан, билэг авьяаст нөхрөө алдаад харуусаж явсан  гээд бүхий л амьдралаа эргэцүүлжээ. Бас сэтгэлийн утсыг хөндсөн ухаарал, хайранд  хөглөгдөж явснаа ч үлдээгээгүй байна. Өөрийнхөө сэтгэлийн утсыг хэрхэн хөндөгдөж байгааг мэдэрч, түүнийгээ цаасан дээр үгээр дүрслэх нь хэрийн хүний хийж чаддаг зүйл биш ээ. Өөрөөр хэлбэл, хүний чадварын дээд шат тэрхүү өөрийгөө мэдрэх удирдах метакогнитив чадвар бол түүний дээд илрэл нь сэтгэлийн долгис бүрийг дүрслэн бичих явдал юм. Ер нь хүн өөрийгөө тодорхойлж, өөрийгөө ойлгож, өөрийгөө зорилго руу чиглүүлж, өөрийгөө ялж, өөрийгөө өөрийнхөө нэрэнд нэр төртэй барьж амьдрах, өөрийгөө хүмүүний орчлонгийн нэг хэсэг гэдгийг ухаарах, өөрийнхөө хувь нэмрийг оруулах гээд  нэлээд хэцүү ажил шүү.

Энэхүү хоёр бүтээлд хоёулангийнх нь төгсгөл хавьд  зохиогчийн дэлхийн яруу найрагчид, нэрт хүмүүстэй хэрхэн харилцсан, дэлхийн хэмжээний арга хэмжээнүүдэд хэрхэн оролцсон тухай байх юм. Энэ нь зохиогчийн сэтгэлгээ тэлж, аяндаа дэлхийн хэмжээнд сэтгэж байгааг харуулахаас гадна Монголоо төлөөлж соёлын салбарт мөрөө гаргаж байгаагийн баталгаа юм. Түүний Монголоо дэлхийд таниулж яваа нь таны яруу найргийн багш Явуу найрагчийн хүслийн биелэл болжээ. Дарьганга хийцийн эмээлээ жаахан шаргын нуруун дээрээ тохож, уртын дуугаа аялан дэлхийн дэвжээнд чинагш давхина гэдэгт эргэлзэхгүй байна.

Би өөрөө бүсгүй хүн учраас Алтан овоо, Шилийн богд дээр гарахгүй, харин Ганга нуурын эрэгт сууж, борхон болжмор босон суун ээрэх, цагаан түнгэтэй нүд алдам талд очих болно. Тэнд би Чимэдцэеэгийн “Жаахан шаргын” шуранхайд Дарьгангын найрагчдын мөр бадаг бүрийг эргэн санах болно. Яг тэр мөчид Дарьганга хийцийн мөнгөн эдлэл шиг давтагдашгүй нандин бодол төрөх байх даа.

Эдгээр бүтээлийг уншаад миний Монголд ийм нэгэн бичгийн их хүмүүн байгаад талархаж байгаа сэтгэгдэл төрсөн. Бичлэг дунд нь фото зураг, шүлгийн мөр, бодит баримт байнга шигтгээтэй байдаг нь эдгээр бүтээлийн амьдралын бодит түүх болохыг харуулна. Утга зохиол шүүмжлэгч нар тэртээ тэргүй зөндөө бичих учраас би өөрийн мэдэрсэн зүйлээ бичлээ. Муу зүгийн үг цөөхнийг оруулж хорвоогийн эрээн барааныг дүрсэлж, төрөлх Монгол хэлнийхээ аядуу хэрнээ агуу бүхнийг шингээсэн бүтээлүүдийг уншсандаа баяртай байна. Ямартаа ч дараагийн унших ном минь “Гэгээнтэн” , “Шилийн богд” байх болно.

Жирийн уншигч МУБИС-ийн Багшийн сургуулийн багш Д.Амартүвшин

2017-06-21

ХҮН БИЧНЭЭС ҮҮСЭЭГҮЙ ГЭДЭГТ ИТГЭХ ЭСЭХЭЭ ТА ӨӨРӨӨ МЭД

Юуны өмнө Оросын нүдний мэс засалч, судлаач Эрнест Мулдашевийн зохиосон "Хүн мичнээс үүсээгүй" номыг уншихыг санал болгосон эрхэм дүүд талархал илэрхийлье. Чиний ачаар нэгэн сайхан ном унших хувь тохиосонд талархан номын тухай сэтгэгдлээ  бичихээр шийдлээ.

            Нээрээ хүмүүн бид юунаас үүссэн юм бол? Сармагчингаас үүссэн юм бол одоо бас сармагчны төрлөөс хүмүүс шинээр үүссээр байгаа уу? Эволюцийн онол яах вэ? Шинжлэх ухаанаас өмнө хүний үүслийг хэрхэн тайлбарлаж байсан бэ? энэ мэт олон асуулт номыг уншиж эхлэх мөчид дараалан тулгарч байсан бөгөөд эдүгээ хүртэл явсан замаа эргэн харахад хүний үүслийн тухай шинжлэх ухааны онол, тайлбаруудад итгэдэг хүмүүн гэдгээ дурдах нь зүйтэй болов уу? тиймийн тул энэхүү тэмдэглэлээр та бүхэнтэй санаа бодлоо хуваалцахдаа таныг өөрийн итгэдэг эсвэл номын дэвшүүлсэн санаанд итгэхийг ятгахаа урьтал болгохгүй.

            Номын эхний хэсгүүд онц сонирхолтой бөгөөд шинжлэх ухаанч арга барил, судалгаанд тулгуурласан таамаг, дүгнэлтүүдийг багтаасан. Жилд 300-400 хүнд нүдний мэс засал хийдэг эмч тэрбээр олон жилийн судалгаан дээрээ тулгуурлан хүн төрөлхтний үүсэл,  түүхэн хөгжил, генийн сан, өмнөх соёл иргэншлийн тухай олон зүйлсийг бичжээ. Офтальмогеометр буюу нүдний дүрс зүйн үзүүлэлтүүдээр хүмүүний зан төлөв, амьдралын талаар олон зүйлийг хэлж болохыг тогтоосон. 1500 гаруй хүний нүдний зургийг шинжилж, статистикийн дундаж нүд хэмээн хэмжээсийг гарган авсан нь Түвд хүмүүсийн нүдний хэмжээстэй таарч байснаар Түвдэд анх хүн үүссэн гэж дүгнэлт хийсэн. Эдүгээгийн хүмүүний хаана үүсээд хааш тархан суурьшсаныг зураглан үзүүлснээр Монголчууд бид Түвдэд үүсээд нүүдлийн А чиглэлийн дагуу суурьшсан хүмүүсийн нэгээхэн хэсэг байх нь. Мөн энэ нүдний дүрс зүйг судалсан аргаараа Буддын сүмийн ханан дээрх нүд, хамрын зургийг ашиглан уг нүдний эзэн ямар байхыг тогтоосон бөгөөд ихээхэн хачирхалтай дүгнэлтэд хүрсэн. Зохиогч Елена Блаватская, Түвдийн Лувсандамба, Нострадамус, Н.К.Рерих нарын гэгээнтнүүдийн өмнөх үеийн тухай бичсэн бүтээлүүдэд задлан шинжилгээ хийх замаар  Бидний өмнө хүн төрөлхтний 4 үе өнгөрсөн гэж үзжээ. Үүнд:

1.      Өөрөө төрөгсөд: Гэрлэн биетэй, 50-60м өндөр, 1 нүдтэй, хуваагдаж үрждэг

2.      Хожуу төрөгсөд: 40 орчим метр өндөртэй, ганц нүдтэй, нахиалж үрждэг

3.      Лемурчууд: 20 орчим метр өндөртэй, 4 гар, хоёр нүүртэй

4.      Атлантчууд: 6-8 м өндөртэй, нягт биетэй, 2 гар, нэг нүүртэй.

5.      Аричууд: Одоогийн хүн төрөлхтөн

Энд байгаа нэрнүүдийг харахад Атлантын далайн нэр, Дэлхийн 2-р дайны үед Герман үндэстэн өөрсдийгөө Аричууд гэж нэрлэж байсан гэхээс цааш мэдэх зүйл алга.

            Энэ хүртэл зохиогч шинжлэх ухааны судалгааны арга, идеалист төсөөлөл, оюун санааны хийсвэрлэл зэргийг хослуулан сэтгэж, өөрийн дотоод ертөнцтэй зөрчилдөж байснаа нуусангүй. Үнэхээр Египетийн пирамидыг оюун санааны хүчээр барьсан юм болов уу? Эргэн тойронд нь 200 км газар лав тийм том чулуу байхгүй бөгөөд тухайн үеийн өргөх техник ямар билээ гээд бодохоор манай соёл иргэншлийн бүтээл биш гэмээр. Хамгийн гол нь уг пирамидын доторх нууц эдүгээ тайлагдаагүй байна. Ямар ч зүйлийг удаан хадгалах тохиромжтой орчинг бүрдүүлж чадсан нь гайхалтай.

            Зохиогчийн өгүүлэх нэгэн чухал санаа самади буюу өмнөх үеийн хүмүүс бясалгалын хүчээр өөрийгөө хадгалах төлөвт орох нь хүн төрөлхтний генийн санг хадгалах зорилготой гэж үзжээ. Манай Монголоос 2015 онд занданшсан шарил олдоод нэг үе шуугиан тарьсан. Архангай аймгаас нэгэн агуйгаас ашиг сонирхлын үүднээс авч ирээд зарах гэж байсан эмгэнэлт явдал болсон. Улаан-Үдэд Итгэлт хамба гэж мөн занданшсан шарилд хүмүүс мөргөж хувь төөргөө даатгадаг. Энэ бүхнийг харахаар зохиогчийн санааг  үгүйсгэх боломжгүй юм. Тэр бүү хэл самади байдаг агуйд орсон хүмүүстэй уулзаж, өөрөө тийм агуйд орох оролдлого хийсэн тухай бичсэн нь дэвшүүлсэн санаагаа баталгаажуулсан хэрэг. Хамгийн сонирхолтой нь хүн төрөлхтний генийн санг хадгалж буй самади бүхий агуй Түвдийн цаст ууланд, Монголын говьд байдаг гэж дурдсан явдал юм. Энэ нь эртний ул мөр, архилоегийн дурсгал ихтэй байдагтай холбоотой юм болов уу? Бас сонирхол татсан зүйл бол тийм агуйн доторх температур Цельсийн 4 хэм дулаантай байдаг гэсэн дүгнэлт юм. Физикчид 1 литр хэмээх нэгжийг тогтоохдоо 4 хэмийн дулаантай усыг хааш хааш 1дм хэмжээтэй саванд хийж эталон загвар болгосон байдаг. Энэ нь усны тогтонги төлөвт байх температур байж болох юм.

            Хүн төрөлхтний өмнөх 4 үеийн соёл иргэншил, амьдралын тухай уншиж байхдаа оюун санаандаа тэдгээр соёл иргэншилд зочлох саваагүй бодол төрсөн боловч төсөөлөхөд үнэхээр бэрх юм. Биднээс дэндүү хол цаг үе болохоор оюун санааны өвөөр дамжиж ирсэн байх боломжтой. Зохиогч харин тэдгээр эрин галавт оюуны төсөөллөөр зорчиж чаджээ гэмээр. Олон эх сурвалж, уйгагүй судалгаа, материалист ба идеалист сэтгэлгээний зохистой хослол, оюуны бядаар ийнхүү зорчиж чадсан байх. Нэг соёл иргэншлээс нөгөөд шилжих бүр хүний бие нягтаршаад, хэмжээ нь жижигрээд, оюуны хүч нь сулраад байгаа зүй тогтол олж харжээ. Өнөөгийн соёл иргэншлийн оюун ухааны хөгжил хамгийн дорой гэхээр өмнөх үеийнх ямархан гайхамшигтай оюун ухаантай байсныг төсөөлөхөд бэрх.

            Энэ номын төгсгөл хэсэгт эерэг бодол хэрхэн эерэг торсын орон үүсгэж хүний амьдралд эергээр нөлөөлдөг тухай бичсэн нь зохиогчийн нийгмийн сайн сайхны төлөө өгүүлсэн санаа гэлтэй. Зохиогч өнөөгийн Орос орны тухай, тэдний хандлага, үзэл бодлын тухай бодлоо энэхүү санаатай холбон тайлбарлах нь номыг уншигчид нэгийг бодогдуулж, аливаад эерэгээр хандах сэдэл тэмүүлэл болжээ. Үнэхээр нийгэм тэр аяараа эерэг хандлагатай байж гэмээн хуулиа мөрдөх, бусдын сайн сайхны төлөө анхаарах, өөрийн үүргээ ухамсарлах, асуудлыг шинжлэх ухааны мэдлэг ашиглан шийдвэрлэх, үр хүүхэддээ үлгэр дуурайл болох, эрдэм боловсролыг дээдлэх гээд олон эерэг зүйлс аяндаа бий болно. Эерэг торсын оронг бий болгох хамгийн энгийн арга бусдыг хайрлах явдал гэж үзжээ. Хайр ундарч байхад тэр газар эерэг торсын орон бий болж бүх зүйлд эерэгээр нөлөөлж аз жаргал дагуулдаг байх нь.

            Эцэст нь дүгнэхэд жилд 300-400 нүдний хагалгаа хийдэг, нүдний мэс заслын салбарт олон шинэ технологи нэвтрүүлсэн энэхүү судлаач үндсэн ажлынхаа хажуугаар энэ их судалгаа хийж ийм бүтээлийг туурвисан нь өөрөө гайхамшиг юм. Түүний оюуны санааны төсөөлөл нь хэдэн сая жилийг дамнан чанадын чанадад хүрч, хүн төрөлхтний оюун санааны өв санд зочилсон гэмээр.

            Хүн бичнээс үүсээгүй гэдэгт итгэх нь таны хэрэг боловч энэ номыг уншихыг хичээнгүйлэн хүсье. Зүгээр л зохиогчийг дагаад оюун санааны ертөнцөөр нь аялаад үз. 

Дугуйгаар ажилдаа явах замд...

ДУГУЙГААР АЖИЛДАА ЯВАХ ЗАМД

            Би эдүгээ 42 настай. Боловсролын байгууллагад 20 дахь жилдээ ажиллаж байгаа жирийн нэгэн.  Гэр маань хотын төвд байдаг. Энэ зун амралтаа аваад, нэг дугуй худалдаж авав. Ийм насандаа дугуй унаж сурах хэцүү гэсэн ойлголттой байсан болохоор хамт ажилладаг нөхөддөө "би энэ зун дугуй унаж сурнаа, та нарт амлая" гэж хэлээд амрав. Учир нь би дугуй унаж сурахыг их хэцүү, маш олон хоног уйгагүй хичээж байж сурах байх гэж төсөөлж байсан. Хүүхэд насандаа дугуйн дээр мордож ч үзээгүй юм байна лээ.

            За тэгээд дугуйгаа аваад гэрийн ойролцоох сургуулийн хашаанд унаж эхлэв ээ. Эхлээд үнэхээр надаас хол байсан. Нэг ч алхам явж чадахгүй байсан. Оройжин оролдлоо. Маргааш өглөө нь эртлэн босож бас оролдлоо. Шалгалтандаа ирээд хүлээж байсан  4-5-р ангийн бололтой нүдэнд дулаахан бор хүү "За байз яаж таныг унаж сургая даа" гэж бодол болов. Тэр хавьд байсан бүх хүн санаа тавьсан шүү.

            Хоёр хөлийнхөө булчинг нэлээд цохиж, 2 ч удаа дугуйтайгаа хамт унав. Тэр оройгоо хүний хөл татрах үед дахиад оролдлоо. Тэгсэн чинь арай өөр болчихсон байна. Жаахан дэмжлэг байвал явчихмаар ч юм шиг. Нөхөр рүүгээ залгаад "надад жаахан дэмжлэг хэрэгтэй байна, бараг болох гээд байна" гэж хэлэв. Үргэлж намайг дэмжиж байдаг хань минь гарч ирээд цамцны араас атгаад жаахан явсан чинь яваад эхэлсэн. Нэг онцлог нь надад "үүнийг унаж суръя" гэсэн уин хүсэл, зориг байсан. Тэгээд майжигнуулаад явж эхэлсэн.

            2 долоо хоног тэр хашаан дотор унаад, нэг  өдөр ажил руугаа дугуйгаар явмаар санагдаад нөхөртөө хэлтэл "арай болоогүй байх" гэлээ. Би үгэнд нь оролгүй явлаа. Нэлээд газар түлхээд, хөтлөөд явлаа. Хүний хажуугаар гарч чадахгүй байлаа. Бараг л " яах гэж дугуйтай гарч ирэв ээ" гэж бодож амжсан шүү. Тэгээд өдөр өдрөөр дасаж, хүний хажуугаар чөлөөтэй явдаг болоод байна. Санасныг бодоход амархан байсан шүү. Гайгүй явдаг болоод замдаа тааралдсан зүйлийг ажигладаг боллоо. Сайн унаж чадахгүй байхад замд юу тааралдсаныг анзаарах манатай байсан. Тэгээд замд тааралдсан, үзсэн харснаа хуваалцахыг хүслээ.

            Гэрээс гараад том том нүхтэй зам, шигүү шахаж тавьсан машинууд. Та төсөөл дөө. Нэг л жаахан мурийвал хүний машин мөргөчих гээд. Угаасаа манай байрны гадна жилийн дөрвөн улиралд ийм байдаг. Анхнаасаа гадна орчны төлөвлөлт хийгдээгүй. За тэгээд дугуйн зам байх биш, явган хүний замаар явнаа. Тэр замаар явагчид 90-ээд оноос өмнө хөөс их өөрчлөгдсөн. Том уут дүүрэн ундааны сав үүрчихсэн, эсвэл согтуу найгасан, хэд гурваараа хэлхэлдсэн залуус, тор барьсан эмээ өвөө гээд тоотой хэдэн төрлийн хүмүүс явнаа. 2012 онд АНУ-д очиход айл бүр шар айраг, хатуу шарз гээд төрөл бүрийн уух юм санал болгох хэрнээ нэг ч согтуу хүн байгаагүй. Манайд айлд ороход жирийн үед согтууруулах ундаа санал болгодоггүй хэрнээ гудмаар дүүрэн согтуу. Тасраад унасан, хөтлөлцсөн, ил задгай бие зассан гээд арай дэндүү. Дугуйтай явахад хамгийн хэцүү нь тэдэнтэй мөргөлдчих гээд байх юм.

            Дараагийн хэсэг хүмүүсийн тухай ярихаас өөр арга алга. Сургуулийн талбай, цэцэрлэгт сууж бяцхан үрсээ агаарлуулах ээжүүдийг сайшаалтай. Өвөл нь утаан дунд амьдардаг бидэнд ингэхээс өөр арга ч алга. Гэтэл зарим нь тэрэгтэй хүүхдээ хажуудаа хөдөлгөөд тамхи татаж байх юм. Бүр нэг удаа хоёр ээж хоёулаа хүүхдээ салхилуулангаа шар айраг ууж байх юм. Үнэхээр хэлэх үг олдохгүй юм. Эдийн засгийн доройтлоос илүү оюун санааны доройтол хортой доо.

            Дугуйтай явж байхад тааралдах хүмүүсийн нүд "энэ хөгшин юм унаж үхэх вий" эсвэл "энэ эрүүл мэндээ бодоод дугуй унаж байгаа нь сайшаалтай" гэсэн өгүүлэмжийг хэлэх нь харагдана. Гэхдээ сүүлийн хувилбар олон байсан нь сайхан. Өөрөөр хэлбэл, хүмүүс нэг үеэ бодвол эрүүл амьдрахыг хичээдэг болжээ. Энэ нь төв талбай дээр алхах, гүйх, дугуйгаар явах хүмүүсийн тоог нэлээд байгаагаас илэрхий. Явган хүний замаар явсаар байгаад төв талбай дээр 2-3 эргээд ажил руугаа ороход таарч байгаа юм.

            Дугуйтай явж байхад таарах бас нэг үзэгдэл зам дээр хаясан хог, түүн дээр уначих гээд байх явдал. Ундааны бөглөө, сав, нэг удаагийн аяга, тамхины хайрцаг, гялгар уут гээд их их ээ. Монгол хүн хэзээ хогоо хогийн саванд хаяж сурнаа. Их л багаас нь хэлж, яс маханд шингээхгүй бол болдоггүй юм шиг байна. Нэг үеийг бодвол хогийн савны тоо олширсон шүү.

            Энд бас нэг төрлийн хүмүүсийг дурдахгүй байж болохгүй нь. Чихэвч зүүсэн , утсаа малтсан өсвөр үеийнхэн. Зүүн өмнөд Азид тулгамдаж байгаа нэг асуудал бол залуу үе нь "толгой доошоо хүмүүс"(head down people) болсон явдал гэж сонссон. Утас руу хамаг анхаарлаа хандуулсан хүмүүсийг ийнхүү нэрлэж байгаа юм байна. Амьд харилцаа, харилцаан дунд оюун ухаан хөгжих гээд олон зүйлийг ярьж болно. Хамгийн хэцүү нь тэд чихэвч зүүсэн байдаг болохоор дугуйны хонх сонсоно гэж байхгүй. Гэхдээ Харвардыг Монгол залуус төгсөж байгаа нь сэтгэл дэвтээнэ.

            Барилгын компаны нэр бүхий ажлын хувцас өмссөн, гартаа кока-кола барьсан хүмүүс нэлээд тааралдах юм. Улирлын чанартай болохоор уртасгасан цагаар ажиллана, чанаргүй хоол иднэ, дээрээс нь кола ууна эрүүл мэнд юу болох вэ? Саяхан цахим сүлжээнээс "далд өлсгөлөн" гэж уншсан нь манайд нүүрлэх нөхцөл бүрджээ. GMO буюу генетикийн өөрчлөлттэй бүтээгдэхүүн захаас аван байх бөгөөд тэр талаар хүмүүс ойлголт муутай байна. Тарган хэрнээ өлсгөлөн хүмүүс бий болдог гэсэн. Гэхдээ сүүлийн үед бүтээн байгуулалт хийж буй компаниуд монголчуудаа ажлын байраар хангах сонирхол нэмэгдэж байгаа гэсэн.

            Дугуйтай явахад хамгийн их ажиллаж байгаа харагдах хүмүүс бол гудамжны цэвэрлэгчид өглөө хар үүрээр эхлээд өдөржин хөдөлнө. Өвөл ч тэр зун ч тэр. Хотын дарга эрхмээс илүү хотын төлөө анхаарч байгаа нь бидэнд харагдаж, мэдрэгдэх юм.

            Бас нэг төрлийн хүмүүс тааралдах нь үүргэвч үүрсэн жуулчид, автобус дүүрэн хятадууд. Төв талбайгаар явдаг болохоор Их хааны хөшөөний өмнө зургаа татуулах жуулчид бол өдөр тутмын энгийн дүр зураг мэт. Аялал жуулчлалын бизнес хөгжөөд удаагүй ч  онгон байгальд хямдхан аялах боломжтой орны тоонд манайх багтдаг. Ийм хүмүүс бүр олон тааралдаасай. Тэдний тоогоор эх оронд минь гадаад валют орж ирж байгаа.

            Энэ бүхнийг бичсэний зорилго бол бүгдээрээ өөрийн үүрэгт ажилдаа эзэн болж, эрүүл идэвхтэй амьдарч, дугуйгаа унаад салхи татуулан сүнгэнүүлэхэд замд таарсан бүхэн нь эерэг, өөдрөг, сайн сайхан байгаасай гэсэн хүслээ биелээсэй гэсэндээ та бүхэнд уриалсан билээ.

           

            

5000 төгрөгний бодлого (шинэ)

Та бүхэнд зориулж нэг бодлого нийтлэв. Энэ бодлогыг тэгшитгэл зохиолгүйгээр уран аргаар бодсон хүнд 5000 төгрөгний шагнал өгнө. Хариуг постлоорой. Хугацаа 2014 оны 4-р сарын 6 -ны 18 цаг хүртэл.

1   

    Тэгш өнцөгтийн талбай 91см.кв. Түүний уртыг 5см-ээр багасгаж, өргөнийг 1см-ээр уртасгахад квадрат үүснэ. Үүссэн квадратын талбайг ол.

    

Багш Д.Амартүвшин

Элементарчлалын тухайд

Элементарчлалын тухайд...

Д.Амартүвшин МУБИС БС багш

Хүн төрөлхтөн 5 мянга гаруй жил амьдрахдаа сүүлийн 500 жил  шинжлэх ухааныг хүлээн зөвшөөрч, амьдралдаа ашиглаж байгаа билээ. Анхны нээлтүүдийг хийж байсан эрдэмтдийг амьд ахуйд нь нээлтүүд нь хүлээн зөвшөөрөгдсөн тохиолдол тун цөөхөн гэдэг. Хүмүүн төрөлхтөн тийм бэрх замыг туулж ойлгосон шинжлэх ухааны суурийг бид бяцхан шавь нарынхаа оюунд бүтээлцэх, тэрхүү бүтээх үйлийг удирдах, чиглүүлэх, туслах ажлыг хийхэд тийм амар биш. Тэгэхээр тэдний оюун ухаан, сэтгэхүйн хөгжлийн түвшинд тааруулж, онолын асуудлуудыг энгийн хялбар болгож өгөх нь багш бидний үндсэн үүрэг гэж ойлгодог.  Өөрөөр хэлбэл, онолын нарийн асуудлыг хүүхдийн гар дээр “тавьж өгөх” гэсэн үг. Ялангуяа бага ангийн багшийн хувьд элементарчлал хийх шаардлага өдөр бүр тулгардаг.

Элементарчлал хийх гэдэг нь агуулгын дахин боловсруулалт буюу reconstruction хийх үед хийгддэг гэж үздэг.(Duet, 2007). Үүнийг дараах бүдүүвчээс харж болох юм.

            Энэ бүдүүвчээс харахад шинжлэх ухааны агуулгыг элементарчлах замаар элементар санаануудыг ялган авч, сургахад зориулсан агуулгыг боловсруулж байна. Элементарчлал хийх дараах боломжууд байж болно. (Бурмаа, Ганбат, 2001)

      Агуулгын элементарыг ялган бүтээхдээ элементар гэдэг нь тухайн агуулгын хамгийн гол, тулгуур, амин чухал санаа (юуг) гэдгийг ухааран, агуулгын бүтцийн диаграммаас, хүүхдийн хүрч болох зорилгоос, амьдрал ахуйгаас (хаанаас) олж харж, ерөнхийлөх, дууриамал загвар хийх, туршилт хийх (хэрхэн) зэргээр бүтээж болно.

Элементарыг өөрийн оюутнуудад ойлгуулахдаа дараах жишээг авч тайлбарладаг.

           

1-р зураг

2-р зураг

 

1-р зурагт илүү нарийн нийлмэл бүтэцтэй шаахай байна. Түүний зарим нэг онцын ач холбогдолгүй хэсгүүдийг хасаж болно. Харин 2-р зурагт байгаа улавчаас хасах хэсэг алга. Хэрэв хасвал өмсөх боломжгүй болно. Өөрөөр хэлбэл, хамгийн гол хэсэг болох ул, хөлийг ултай холбох хэсгийг үлдээгээд бусад хэсгийг хассан байна. Үүнтэй адил агуулгын элементар бол тухайн агуулгын хамгийн гол, орхигдуулвал тэр агуулга илэрхийлэгдэх боломжгүй болох амин чухал хэсэг нь юм.

5-р ангийн математикийн хичээл дээр хэрэглэж болох элементарчлалын жишээг танилцуулъя. Энэ ажлын зорилго нь ижил хэмжээний материалаар ямар хэлбэртэй хайрцаг хийвэл хамгийн их эзэлхүүнтэй болох вэ гэдгийг тогтоох явдал.

1.     

Энэ туршилтаас “Ижил хэмжээний материалаар хийсэн гурвалжин призм, параллелопипед, цилиндр гурваас цилиндр хамгийн их эзэлхүүнтэй байна” гэсэн дүгнэлт хийж болж байна. Энэ туршилтын үед бид эзэлхүүний нарийн төвөгтэй томьёонуудыг хэрэглэсэнгүй. Тэдгээрийн эзэлхүүнийг эзэлхүүн гэдэг ойлголтын  мөн чанарт тулгуурлаад хялбарчлан оллоо. Ийм маягийн үйл ажиллагааг багш хичээл бэлтгэх явцдаа төлөвлөвөл суралцагчдаар мэдлэг бүтээлгэх боломжийг бүрдүүлэх юм.

Ашигласан эх сурвалжууд:

1.      Бурмаа.Б, Ганбат.М. “Элементарчилах  нь хичээлд бэлтгэхийн гол асуудал болох нь” Сургалтын менежмент. УБ. 2001. 59-62 тал

2.      Duet.R. THE MODEL OF EDUCATIONAL RECONSTRUCTION  Eurasia Journal of Mathematics, Science & Technology Education, 2007, 3(1), 3-15

Оюутны бие даалт ба үнэлгээ

ҮНЭЛГЭЭГЭЭР СУРАЛЦАХУЙГ ДЭМЖИХ НЬ

БСШУЯ-ны захиалгаар олон улсын эксперт болох Филиппиний Санто Томас их сургуулийн профессор, доктор Ричард Гонзалос, МУБИС-ийн профессор, доктор С.Батхуяг нарын 2010 оны 9-р сард хийсэн судалгаагаар их дээд сургуулийн багш нарын үнэлгээний хандлага сурлагын амжилтыг хэмжих төдийгөөр хязгаарлагдаж байна, үнэлгээгээр суралцахуйг дэмжих, үнэлгээг хөтөлбөрийн зайлшгүй чухал хэсэг болгохгүй байна, суралцагчийн юу хийснийг биш хэрхэн хийснийг анхаарахгүй байна гэх мэтийн анхаарууштай дүгнэлтүүд гарсан байна.(Richard & all, 2011).

Бид ч өөрсдөө суралцагч байх үеэсээ эхлээд үнэлгээг юу сурсан мэдсэнээ, юу чаддаг болсноо хэмждэг гэж ойлгож ирсэн. Өөрөөр хэлбэл, үнэлгээг зөвхөн суралцахуйн үнэлгээ(assessment of learning) гэдэг утгаар нь ойлгож иржээ. Энэ ойлголтыг аль ч түвшний сургалтанд өөрчлөх, ялангуяа багш нар үнэлгээнд хандах хандлагаа өөрчлөх цаг болжээ. Үнэлгээг суралцахуйг дэмжих, үнэлгээгээр дамжуулж мэдлэг бүтээхэд чиглүүлэх боломжийг эрж судлан, дараах боломжийг өөрсдийн заадаг хичээл дээр оюутны бие даалт хийх явцад хэрэглэснээ товч танилцуулъя.

Суралцахуйг дэмжих үнэлгээ (Assessment for learning)

21-р зууны иргэдийн багшийг бэлтгэж буй бид оюутны өндөр төвшний сэтгэн бодох чадварыг(Higher order thinking skills) хөгжүүлэхэд анхаарах хэрэгтэй. Тэрхүү өндөр түвшний сэтгэн бодох чадварыг хөгжүүлэхэд Блүүмийн таксономийн дээд 3 төвшний үйл ажиллагааг суралцагчаар хийлгэвэл үр дүнтэй хэмээн судлаачид зөвлөсөн байдаг.(Paul Eggen&Don Kauchak, 2010). Эдгээр өндөр түвшний сэтгэн бодох чадвар шаардсан даалгаврыг үнэлэхдээ  үнэлгээний рубрикийг ашиглахад үр дүнтэй байдаг. Үнэлгээний рубрик нь тухайн даалгаврыг үнэлэх шинжүүрүүдийг гүйцэтгэлийн төвшингээр хэмжээсжүүлэх боломжтой байдлаар жагсааж өгсөн хэрэгсэл юм. Нөгөө талаас суралцахуйг дэмжсэн үнэлгээ (аssessment for learning)-ний өөрийн зохицуулалт(self regulation)-ын нөлөөгөөр суралцахуйд чиглэсэн үйл ажиллагаанд суралцагчийг хөтөлдөг. Мөн рубрик ашиглахад үнэлгээний баталгаат чанар (realiability) сайн хангагддаг учраас суралцагч үнэлгээнд сэтгэл дундуур байдаггүй.

Энд БС-ийн 4-р ангийн оюутнуудад Бага боловсролын математикийн дидактик хичээл дээр “Ахуй амьдралын математик тооцоо хийх” сэдвийн хүрээнд гэр, орон сууцны макет, түүний математик тооцоог хийх гэсэн бие даалтын даалгаврын өгөхөд үнэлгээний рубрикийг хэрхэн ашигласнаа танилцуулъя.

Мөн рубрикийн хамт  унших, ашиглах ном гарын авлага, зураг, вебсайтын хаяг зэргийг танилцуулсан. Энэ нь манай оюутнуудын хувьд рубрик ашиглаж гүйцэтгэсэн 2 дахь даалгавар байсан. Тийм учраас арай туршлагатай хандаж байсан. Эхний рубрикийг өгөхөд “одоо юу хийх вэ?”, “бид нар яах ёстой вэ?”, “багийн гишүүн бүр жигд оролцохгүй байна?” гэсэн асуулт өдөр бүр тэднээс тасралтгүй ирж байсан. Тэр үед “рубрикээ сайн унш” гэсэн зөвлөгөөг өгч, зарим багтай хамтарч уншиж, хийх ажлыг төлөвлөж байсан.

Рубрикийг танилцуулсны дараа оюутнууд багаараа цуглаж, рубрикийг уншиж, санаа бодлоо хуваалцан, хийх ажлаа төлөвлөсөн. Багаар ажиллах чадварт эерэгээр нөлөөлсөн гэж оюутнууд дүгнэж байсан. Энэ үнэлгээний суралцахуйг хэрхэн дэмжиж байгааг нэгэн жишээгээр тайлбарлая: 4-8 ангийн нэг баг ажлаа төлөвлөхийн өмнө дэд багуудад хуваагдаж судалгаа хийсэн гэж танилцуулж байсан. Тэд ХААИС, 84-р сургууль, ТИС зэрэг сургуулиудын макетийг үзэж сонирхон, барилгын инженерийн ангийн оюутнууд, мэргэжлийн инженерүүдээс асууж судалсан. Түүний дараа олсон мэдээллээ хуваалцаж, ямар макет хийх, ямар ажлыг хэн хийх талаар төлөвлөгөө гаргасан гэсэн. Энэ нь рубрик дээр тасархай шугамаар тэмдэглэсэн хэсэгт тодорхой заагдсан байсан тул тэднийг дээрх судалгаа, мэдээлэл цуглуулах, төлөвлөх ажилд хөтөлсөн.

2012-2013 оны хичээлийн жилийн эхний хагаст оюутнууд маань 2 удаа рубрик ашиглаж бие даалт хийснээ сургууль дээр үзэсгэлэн гаргаж тайлагнасан. Тэдний хийсэн ажлыг үзэж байгаа оюутнуудыг ажиглахад зургийг нь авах, бичиж тэмдэглэж авах, талархал илэрхийлэх зэргээр арай идэвхтэй байдлаар хандаж байсан.

Рубрик ашигласны онцлог, давуу тал:

·         Үнэлгээний шалгуур тодорхой болдог.

·         Шударга үнэлэх, үнэлгээ хийсэн үндэслэлийг(feedback) тайлбарлах боломж бүрддэг.

·         Оюутныг даалгавраа гүйцэтгэх үйл ажиллагааг чиглүүлдэг.

·         Өөрийн болон үе тэнгийнхний үнэлгээг бодитой хийх нөхцөл бүрддэг.

·         Оюутны идэвх оролцоо нэмэгддэг.

·         Бие даалтын чанар сайжирсан.

·         Үйлийн явцад мэдлэг бүтээх боломжтой.

·         Хамтарч ажиллах, санаа бодлоо солилцох чадвар нь дээшилдэг.

Үнэлгээний рубрикийг бэлдэхдээ багшийн зүгээс дараах үндсэн үйл ажиллагааг гүйцэтгэдэг.

Даалгаврын зорилгыг тодруулах ·  Хичээлийн хөтөлбөрийн хүрээнд задлан шинжлэх, үнэлэх сайжруулах, бүтээх төвшний даалгавар төлөвлөх ·  Ерөнхий заавар, ашиглах ном гарын авлагыг тодорхой зааж өгөх

Шалгуур шинжүүрийг тодорхойлох ·  Даалгаврын мөн чанарыг гол болгох ·  Нийгэмшихүйн чадварыг хамруулан анхаарах ·  4-6 орчим ойлгомжтой шинжүүр тодорхойлох

Гүйцэтгэлийн үе шатуудыг оноожуулах ·  Суралцагчдын гүйцэтгэлийг 3-5 төвшинд хуваах ·  Хоорондох зааг ялгаа нь тодорхой байх ·  Нэгтсэн дүнг бодох арга нь тодорхой байх

 

Ашигласан эх сурвалжууд:

1.      Paul Eggen& Don Kauchak. (2010),. Educational psychology . p 438-442

2.      Pat Lilburn & Alex Ciurak,.(2010) Investtigations, tasks, and rubrics to teach and assess math,.  p 3-4.

3.      Richard Gonzalos, S.Bathyag& D.Amartuvshin,.(2010) The Classroom Assessment Practices of Teacher Candidates and Experienced Teachers in Mongolia: Implications to Reforming Higher Education’s Professional Development on Classroom Assessment

4.      http://www.teach-nology.com/gold/mathrubric2.html