Оюутны бие даалт ба үнэлгээ

ҮНЭЛГЭЭГЭЭР СУРАЛЦАХУЙГ ДЭМЖИХ НЬ

БСШУЯ-ны захиалгаар олон улсын эксперт болох Филиппиний Санто Томас их сургуулийн профессор, доктор Ричард Гонзалос, МУБИС-ийн профессор, доктор С.Батхуяг нарын 2010 оны 9-р сард хийсэн судалгаагаар их дээд сургуулийн багш нарын үнэлгээний хандлага сурлагын амжилтыг хэмжих төдийгөөр хязгаарлагдаж байна, үнэлгээгээр суралцахуйг дэмжих, үнэлгээг хөтөлбөрийн зайлшгүй чухал хэсэг болгохгүй байна, суралцагчийн юу хийснийг биш хэрхэн хийснийг анхаарахгүй байна гэх мэтийн анхаарууштай дүгнэлтүүд гарсан байна.(Richard & all, 2011).

Бид ч өөрсдөө суралцагч байх үеэсээ эхлээд үнэлгээг юу сурсан мэдсэнээ, юу чаддаг болсноо хэмждэг гэж ойлгож ирсэн. Өөрөөр хэлбэл, үнэлгээг зөвхөн суралцахуйн үнэлгээ(assessment of learning) гэдэг утгаар нь ойлгож иржээ. Энэ ойлголтыг аль ч түвшний сургалтанд өөрчлөх, ялангуяа багш нар үнэлгээнд хандах хандлагаа өөрчлөх цаг болжээ. Үнэлгээг суралцахуйг дэмжих, үнэлгээгээр дамжуулж мэдлэг бүтээхэд чиглүүлэх боломжийг эрж судлан, дараах боломжийг өөрсдийн заадаг хичээл дээр оюутны бие даалт хийх явцад хэрэглэснээ товч танилцуулъя.

Суралцахуйг дэмжих үнэлгээ (Assessment for learning)

21-р зууны иргэдийн багшийг бэлтгэж буй бид оюутны өндөр төвшний сэтгэн бодох чадварыг(Higher order thinking skills) хөгжүүлэхэд анхаарах хэрэгтэй. Тэрхүү өндөр түвшний сэтгэн бодох чадварыг хөгжүүлэхэд Блүүмийн таксономийн дээд 3 төвшний үйл ажиллагааг суралцагчаар хийлгэвэл үр дүнтэй хэмээн судлаачид зөвлөсөн байдаг.(Paul Eggen&Don Kauchak, 2010). Эдгээр өндөр түвшний сэтгэн бодох чадвар шаардсан даалгаврыг үнэлэхдээ  үнэлгээний рубрикийг ашиглахад үр дүнтэй байдаг. Үнэлгээний рубрик нь тухайн даалгаврыг үнэлэх шинжүүрүүдийг гүйцэтгэлийн төвшингээр хэмжээсжүүлэх боломжтой байдлаар жагсааж өгсөн хэрэгсэл юм. Нөгөө талаас суралцахуйг дэмжсэн үнэлгээ (аssessment for learning)-ний өөрийн зохицуулалт(self regulation)-ын нөлөөгөөр суралцахуйд чиглэсэн үйл ажиллагаанд суралцагчийг хөтөлдөг. Мөн рубрик ашиглахад үнэлгээний баталгаат чанар (realiability) сайн хангагддаг учраас суралцагч үнэлгээнд сэтгэл дундуур байдаггүй.

Энд БС-ийн 4-р ангийн оюутнуудад Бага боловсролын математикийн дидактик хичээл дээр “Ахуй амьдралын математик тооцоо хийх” сэдвийн хүрээнд гэр, орон сууцны макет, түүний математик тооцоог хийх гэсэн бие даалтын даалгаврын өгөхөд үнэлгээний рубрикийг хэрхэн ашигласнаа танилцуулъя.

Мөн рубрикийн хамт  унших, ашиглах ном гарын авлага, зураг, вебсайтын хаяг зэргийг танилцуулсан. Энэ нь манай оюутнуудын хувьд рубрик ашиглаж гүйцэтгэсэн 2 дахь даалгавар байсан. Тийм учраас арай туршлагатай хандаж байсан. Эхний рубрикийг өгөхөд “одоо юу хийх вэ?”, “бид нар яах ёстой вэ?”, “багийн гишүүн бүр жигд оролцохгүй байна?” гэсэн асуулт өдөр бүр тэднээс тасралтгүй ирж байсан. Тэр үед “рубрикээ сайн унш” гэсэн зөвлөгөөг өгч, зарим багтай хамтарч уншиж, хийх ажлыг төлөвлөж байсан.

Рубрикийг танилцуулсны дараа оюутнууд багаараа цуглаж, рубрикийг уншиж, санаа бодлоо хуваалцан, хийх ажлаа төлөвлөсөн. Багаар ажиллах чадварт эерэгээр нөлөөлсөн гэж оюутнууд дүгнэж байсан. Энэ үнэлгээний суралцахуйг хэрхэн дэмжиж байгааг нэгэн жишээгээр тайлбарлая: 4-8 ангийн нэг баг ажлаа төлөвлөхийн өмнө дэд багуудад хуваагдаж судалгаа хийсэн гэж танилцуулж байсан. Тэд ХААИС, 84-р сургууль, ТИС зэрэг сургуулиудын макетийг үзэж сонирхон, барилгын инженерийн ангийн оюутнууд, мэргэжлийн инженерүүдээс асууж судалсан. Түүний дараа олсон мэдээллээ хуваалцаж, ямар макет хийх, ямар ажлыг хэн хийх талаар төлөвлөгөө гаргасан гэсэн. Энэ нь рубрик дээр тасархай шугамаар тэмдэглэсэн хэсэгт тодорхой заагдсан байсан тул тэднийг дээрх судалгаа, мэдээлэл цуглуулах, төлөвлөх ажилд хөтөлсөн.

2012-2013 оны хичээлийн жилийн эхний хагаст оюутнууд маань 2 удаа рубрик ашиглаж бие даалт хийснээ сургууль дээр үзэсгэлэн гаргаж тайлагнасан. Тэдний хийсэн ажлыг үзэж байгаа оюутнуудыг ажиглахад зургийг нь авах, бичиж тэмдэглэж авах, талархал илэрхийлэх зэргээр арай идэвхтэй байдлаар хандаж байсан.

Рубрик ашигласны онцлог, давуу тал:

·         Үнэлгээний шалгуур тодорхой болдог.

·         Шударга үнэлэх, үнэлгээ хийсэн үндэслэлийг(feedback) тайлбарлах боломж бүрддэг.

·         Оюутныг даалгавраа гүйцэтгэх үйл ажиллагааг чиглүүлдэг.

·         Өөрийн болон үе тэнгийнхний үнэлгээг бодитой хийх нөхцөл бүрддэг.

·         Оюутны идэвх оролцоо нэмэгддэг.

·         Бие даалтын чанар сайжирсан.

·         Үйлийн явцад мэдлэг бүтээх боломжтой.

·         Хамтарч ажиллах, санаа бодлоо солилцох чадвар нь дээшилдэг.

Үнэлгээний рубрикийг бэлдэхдээ багшийн зүгээс дараах үндсэн үйл ажиллагааг гүйцэтгэдэг.

Даалгаврын зорилгыг тодруулах ·  Хичээлийн хөтөлбөрийн хүрээнд задлан шинжлэх, үнэлэх сайжруулах, бүтээх төвшний даалгавар төлөвлөх ·  Ерөнхий заавар, ашиглах ном гарын авлагыг тодорхой зааж өгөх

Шалгуур шинжүүрийг тодорхойлох ·  Даалгаврын мөн чанарыг гол болгох ·  Нийгэмшихүйн чадварыг хамруулан анхаарах ·  4-6 орчим ойлгомжтой шинжүүр тодорхойлох

Гүйцэтгэлийн үе шатуудыг оноожуулах ·  Суралцагчдын гүйцэтгэлийг 3-5 төвшинд хуваах ·  Хоорондох зааг ялгаа нь тодорхой байх ·  Нэгтсэн дүнг бодох арга нь тодорхой байх

 

Ашигласан эх сурвалжууд:

1.      Paul Eggen& Don Kauchak. (2010),. Educational psychology . p 438-442

2.      Pat Lilburn & Alex Ciurak,.(2010) Investtigations, tasks, and rubrics to teach and assess math,.  p 3-4.

3.      Richard Gonzalos, S.Bathyag& D.Amartuvshin,.(2010) The Classroom Assessment Practices of Teacher Candidates and Experienced Teachers in Mongolia: Implications to Reforming Higher Education’s Professional Development on Classroom Assessment

4.      http://www.teach-nology.com/gold/mathrubric2.html

Ээжийнхээ дээлийг дэрлэж унтахад...

Цаг хугацаа гэж өнгөрсөн хойно нь бодохоор харвасан сум шиг санагдах юм даа. Хоёр жилийн өмнө хүний дээд ээжийгээ яг энэ өдөр бурхны орон руу үдсэн.  Яг өчигдөрхөн юм шиг санагдах юм. Ээжтэйгээ утсаар ярьж байсан нь саяхан мэт санагдаж, тэр ч бүү хэл  дуу нь сонсогдох шиг.

            Саяхан ажлын далимаар уулс, туульсын нутаг Ховддоо цөөн хоног очих завшаан тохиолоо. Аавтайгаа золгож, хамт ажиллаж байсан нөхөдтэйгээ уулзаад, хаа сайгүй халуун дотноор мэндчлэх нутгийн ахан дүүсийн хүндлэлийг мэдрэх сайхан байсан.

            Аавынхаа  дэргэд хонохдоо санаандгүй дэрлэх юм эрээд хувцасны шүүгээ сөхтөл ээжийн минь хөх торгон дээл нүдэнд туслаа. Мэдээж ээжийнхээ дээлийг дэрлээд унтахаас татгалзах хэн байх билээ дээ.

            Орондоо ороод дэрэн дээрээ толгойгоо тавихад ээжийн минь дээлнээс саалийн үнэр үнэртэх шиг, ээж минь тэврэх ч шиг санагдаж, ээжтэйгээ уулзах мэт болж, нулимсаа захирч дийлэхгүй байсан. Яг тэр мөчид ээжийн минь "Хэчнээн жаргалтай байсан ч орондоо битгий дуул. Хэчнээн зовлонтой байсан ч орондоо битгий уйл" гэж багад ээжийн минь хэлж байсан үг гэнэт чихэнд сонсогдох шиг болж, сэтгэлээ захирч, нулимсаа арчсан.

            Хэдэн хүүхдүүд нь цалингаасаа дээл хувцас авч өгөхөөр учиргүй баярладаг сан. Бурхан болохынх нь өмнөх цагаан сараар бид мөнгөө нийлүүлж, ээмэг авч өгөхөд, дахин дахин утсаар ярьж "баярлалаа хүүхдүүддээ" гэж байсан сан.

            Тэр дээлийг өмсөж, тэр дээлэн дотор биднийг, бидэнд хамаатай бүх хүнийг, магадгүй шавь нарыг минь ч багтааж явсан ээж минь энэ хорвоод байхгүй гэж бодохоор хоёр дахь амьдрал, хойд нас гэдгийг байдаг гэдэгт хүчээр итгэж, тэнд ч гэсэн таныг амьдруулах юм даа.

            Та минь хүн бүрийн төлөө сэтгэлээ чилээж, бүхнийг зориулдаг байсан болохоор диваажинд заларч байгаа. Энэ насандаа жаргаж амжаагүй таныг минь диваажингийн орон амар амгалан байлгаж байгаа гэдэгт итгэнэм. Тийнхүү амар амгалан байх нь надаас шалтгаалдаг байж болох учраас таныгаа амарлингуй байлгахын төлөө би чадах бүхнээ хийнэ.

Kindle-тэй боллоо

Amazon.com руу орох бүрдээ “авах юм сан” гэж боддог байсан электрон ном уншигч kindle-ээ авлаа. Их үнэтэй биш боловч нэг л авч амжихгүй байсан юм. 1000 гаруй ном багтаадаг, хаа сайгүй авч явахад хөнгөн, авсаархан, цэнэгээ удаан барьдаг гээд олон давуу талыг нь дурдаж ханашгүй.

Миний хувьд хамгийн гол нь англи хэлний мэдлэг, чадвараа дээшлүүлэхэд тус нэмэр болох болов уу гэж ихээхэн найдлага тавьж байна. Ном уншиж байх зуур мэдэхгүй үг гарч ирэхэд, тэр үгэн дээрээ дараад  Oxford-ын тайлбар толиноос харах бололцоотой.

Номонд дурлан уншиж, номноос ертөнцийг таньж, номтой нөхөрлөж байгаа нь хувь хүний үнэт зүйлийн нэг гэлтэй. Санаа нийлдэг, хамтарч ажилладаг найз нөхөд минь бас нэг тиймэрхүү сонирхолтой хүмүүс байдаг.Бас нөхөр охин хоёр минь номонд дуртай.

Дэлхийн ихэнх хүмүүс нэвтэрч, цахим худалдаа хийдэг www.amazon.com  вебсайтаас хэдхэн секундын дотор ном худалдан авах боломжтой болсон. Удахгүй монгол зохиолчдын монгол хэл дээр бүтээлүүдийг худалдан авах, эсвэл англи хэл дээр чөлөөтэй уншдаг болох цаг ирнэ гэдэгт итгэлтэй байна.

Гол өгсөхөд...

 Чагнаагийн Пүрэвдоржийн "Гол өгсөхүй" яруу найргийн номыг уншаад, төрсөн бодлоо бичлээ.

Би үржил шимт Буянт голын хөвөөнд өссөн хүн. Гол өгсөх гэдгийг Буянт голыгоо өгсөхөөр төсөөллөө. Цэцэгсийн орон, ариунаас ариун Алтайн уулсын суга бүрээс түм буман гол горхи нийлж, хэрхэн Буянт гол эх авч урсдагийг би мэднэ. Тэр түмэн гол горхины орон, “үүл цэцэг хоёр үнгэлдэн” байдаг Түмтийн нуруунд зусаж байхдаа сүүн өнгөт түмэн горхи нийлээд тийм их үржил шимтэй Буянт голыг үүсгэдэг гэдгийг ухаарах насанд хүрээгүй байж дээ. Хамаг амьтныг тэтгэгч Буянт голоо өгсөхөд тэнгэрт суудалтай Түмтийн нуруундаа хүрэх юм.

Эхлээд Буянт голыг тариа ногооны хүмүүс хонон өнжин дугаарлан, өөрийн талбай руу урсгадаг тэр хэсгээс эхлэн өгслөө. Яруу найргийг уншихыг яг тэр ногооны талбайг услах ёстой шиг хүмүүний оюун ухааныг услах, ургуулахтай адилтган бодлоо. Тэр олон тийш урсаад цааш урсах усгүй болмоор санагдавч, ногоо тарианы газрыг өнгөрөөд, өөрийнхөөрөө урсаж л байдаг. Хааяа нэг Буянт голынхоо хөвөөнд очиж суухаар намуухан урсах урсгалын чимээнд тайтгардаг сан. Монголчууд урсгал сөрж явахаас биш уруудах дургүй. Ийм л газраас гол өгсөж эхэллээ.

Тохойрон тахиралдан урсах Буянт минь өгсөх тусам гатлаж гарахын аргагүй томордог. Гол өгсөхүйг уншихад мөн л адил. Хуудас ахих бүр ихийг бодогдуулах шиг. Миний эхэлсэн газраас холгүйхэн Бугат үзүүр хэмээх ширэгт тохой байх. Тэнд сууж хэдэн шүлэг уншлаа. Ялангуяа “Цага хугацаа” хэмээх шүлгийг уншаад баймаар санагдлаа. Нээрээ л торгон хадаг сэмрэх хүртэл нэлээд олон зуныг хойгуур урдуур сонсогдох морин төвөргөөн дунд өнгөрөөх байх даа хэмээн бодож суутал “голт борын өчүүхэн цэцэг” уйлах шиг. Орчлонгийн хамаг амьтанд өөр өөрийн зовлон байдагчлан түүнд бас өөрийнх нь гомдол, өөрийнх нь нулимс гарах шалтгаан байгаа биз. Хүмүүнийг гаднаас хараад ямар амьдрал дунд, ямар зовлон туучин байгааг бүгдийг мэдэх биш дээ. За яахав. Уйлаад тайтгараг, тэр голт борын цэцэг.

Цааш усны чимээнд хөтлөгдөн өгсөхүй дор “ үл хөдлөх, үл дуугарах, үл явах...” хөх уулсын хавцлаар Буянт гол дошгирон урсах нь сүртэй. Хүрсэн өндөрлөгөөсөө хийсэн ажлаа омог бардам харах мэт, хүний сэтгэлийн учрыг олж, ойлгосон мэт, “хязгааргүй гэгч нь энэ л байх даа” гэмээр олон бодол сүлэлдэх шиг. Тэр үед нөгөө уулс “ залбирсан ч зандарсан ч эс тоох” мэт ихэмсэг хийгээд дүнсгэр. Уулын харгианы чимээнд хажуугийн хүн хашгирсан ч үл сонсогдоно. Бас энэхүү догшин урсгалд зарим нэг бодлоо урсгаад явуулбал надаас хурдан холдоно. 

Хөдөө арал  сайхан, хөглөгөр Хангай  сайхан гэнэ. Миний нутгийн нүцгэн уулс  ч гэсэн өөрийн гэсэн сайхантай. Мацаж гараад, дээр нь тэнгэр ширтээд хэвтэхэд амар амгаланг  мэдэрдэг. Бүр өндөр нь халуун зунаар  мөсөн оройтой. Суга, дэвсэг болгон  айлтай, тэр айлуудын эзэд  бас “Сарлаг Дамбий”, “Ойлин толгойт” “Хөх шанаат” шиг хүмүүс байх. Гэхдээ тэдний  амьдрал, хэлсэн үг, бодсон бодол бүхэн эгэл.  Тэдний уулсын дунд голоо өгсөн уруудан нүүхдээ бодсон бодлын охь нь нөгөө эрдэмтэн судлаачдын хүрсэн үнэн байдаг. Тэдэн дундаас “гэгээнтэн” төрдөг.

Тэр уулын сугаар урсах голыг өгсөхөд хад, чулуу  давах тойрох хэрэг бишгүй гарах юм. Саад бүхнийг даваад өгсөхөд хонин сүргээ гаднаа налайлгаад, гэрийн гадна сансрын антенн өлгөсөн гэрүүд бөмбийнө. Хөгжил дэвшил, технологи малчны гэрт  бас очжээ. “Е”-малчин гээд шүлэглэх цаг мөдхөн биз. Ирж буй цагийн аясанд нүүдэлчин амьдралаа авч үлдэх сэн.

Голын урсгалын чимээ, замд тохиолдох бүхнийг сонирхож явсаар, зам маань жаахан “буруу зүг” ханджээ. Голын сав, хөндийг дагаад, агаар сэнгэнээд сайхан байдаг юм байна. Ус амьдралыг тэтгэгч болохоор тэр биз. Буруу зүгт улс орон тэр аяараа хандах ч байдаг хойно. Өнөөдөр зөв зөв хэмээн явж байгаа зам хожим буруу болох тал бий. Зөвтөж буруудаж явдаг хүмүүний амьдралын замд буруу зүг явж байгаа мэдсэн хирнээ явсаар байх харин жинхэнэ “буруу зүг” болно. Тийм болохоор гол өгсөж байгаа хүн голоо  дагая.

Уулсын дунд хөгжмийн эгшиг үүсгэн харгих голыг өгсөх замдаа ортол, хамгийн түрүүнд биднийг тосдог “банхар” угтан ирлээ. Гэртээ дөхөж байгаагийн дохио болон ирсэн нохой  олон хоног сараар санасандаа үе үе эрхлэн, хоёр талд гаран шогшино. Хоёулахнаа малаа маллаж байсан аав, ээжид минь хичнээн их хань, нөмөр болдог байсан бол. Адуунд хоногоор явсан аавын минь эзгүйд ээж нохойтойгоо яриад, хонь малаа хотлуулдаг байсан байх даа. Монгол малчин нохойтойгоо хамжин малаа малладаг болохоор нохойг хайрламаар. “Өдөржин дуулах өчүүхэн шувуухайн” шулганаан голын эхэнд зусах эцгийн гэрийг ойртсоныг илтгэнэ.

Тийм ээ. Түмэн гол горхи урсгаж, Буянт голын үүсгэдэг Түмтийн нуруунд зусах гэртээ ирэхэд холын нуруунд налайх хонин сүрэг сувд адил цайран, дэргэд адуу тургилан, хад асга шажигнуулах нь сайхан. Нөгөө дагаж өгсөж байсан гол минь алга. Тэр голын эх авч урсдаг газар болохоор нам дор ортлоо олон түмэн салаа жижиг гол горхи хэлбэрээр оршиж байгаа нь уншиж байсан найргийн ном дуусаад, бодол оюуныг минь олон олон тийш нь авч одох шиг.