Улаанхадын гүйлс цэцэглэх цагаар

Өмнө зүгийн дулаан уур амьсгалын нөлөөгөөр энэ нутагт эрт хавар болдог санж. Хаа сайгүй гүйлс цэцэглэж, зөөлөн өнгөөр хорвоог чимж, лавандагийн тансаг үнэрээр амьсгал мялаах ийм нэгэн хавраар Улаанхад хотноо ажиллаж эхлэв. 2020 оны 3-р сарын эхээр  бидний 6 багш МУБИС-ийн томилолтоор ӨМӨЗО-ны Улаанхад (англиар Chifeng, Хятадаар 赤峰) хотын Улаанхад дээд сургуульд зочин багшаар ажиллахаар очсон билээ. Бидний ийнхүү зочлон ажилласан хөтөлбөр нь БНХАУ-ын Засгийн газраас хэрэгжүүлж байгаа “Гадаад орноос эрдэмтэн урих” төслийн хүрээнд бидний 6 багш 2019 оны 12-р сарын 18-нд Гуанжоу хотод очиж, зочин багшаар ажиллах гэрээнд гарын үсэг зурснаар эхэлсэн юм.

 

Өвөрлөгч ахан дүүсийн нутаг болох Улаанхад орчим өвөг дээдсийн минь түүхийн гэрч болох олон дурсгал үлдэж, эдүгээ Хуншань соёлын төв хэмээн нэрлэгддэг ажээ. Кидан улсын нийслэлийн туурь, Шар мөрөн,  Хишигтэн, Зүүн, Баруун Байрин, Харчин, Ар Хорчин хошуу, Улаанбутан, Онгонуудын элсэн манхан, Далай нуур, Далан хар уулс гээд эртний зохиол бүтээлд сонсож байсан танил нэртэй газар орон санагдсан. Хошуудтайгаа нийлээд 5 сая шахуу хүн амтай, түүний 18% орчим нь Монгол үндэстэн ажээ. Тэндэхийн Монгол үндэстний хэл аялга Жирим аймгийнхны аялгаас нэлээд өөр, бидэнд ойлгомжтой байсан. (Газрын зургийг www.wikipedia.org -аас авав.) Эдүгээ цагт Улаанхад хот Дундад улсын цэвэр хотуудын нэг гэдгээрээ ялгарч, гудамж талбай, нийтийн үйлчилгээний газруудын цэвэрч байдлыг эрхэмлэнэ. Уг хотод Дундад улсын томоохон хотуудад байдаг бүхий сүлжээ болон томоохон үйлчилгээний газрууд байдаг.

         Улаанхад хотод нийтийн соёл, үйлчилгээ маш сайн хөгжсөн бөгөөд хүний төлөө хийсэн олон шийдлийг хотын хаанаас ч харж болно. Нийтийн ариун цэврийн өрөө, автобусны буудал, хоолон гэр, банкны үйлчилгээ гээд шинжлэх ухаан, технологийн сүүлийн үеийн ололт амжилтыг тусган сайжруулсан үйлчилгээ нь Вичат (wechat)-ийн боломжтой нэгдэн, өдрөөс өдөрт хөгжиж байна.

            Худалдаа үйлчилгээний газар өдрийн од шиг цөөн монгол хүн таарах бөгөөд ерөнхийдөө Хятад хотод явж байгаа мэдрэмж төрнө. Гэвч улсын бодлогоор бүх байгууллага монгол бичгээр хаягаа бичсэн байдаг.

           

            Улаанхад хотын бас нэгэн гайхамшигт орчин бол хотын цэцэрлэгжүүлэлт юм. Надад хамгийн сайхан санагдсан зүйл бол борооны дараах арцны үнэр байсан. Гудамж талбайд тарьсан бүхэн цэцэглэж, үр жимс нь алаглан байх нь сэтгэл баясгана.

    

            

Удахгүй суман галт тэрэг зорчих зам барилгын ажил өрнөж, хүн зон нь тэрхүү хурдан галт тэрэгний замаар цахилан ирэх хөгжил дэвшил, өөрчлөлтийг таамаглан ярилцах нь олонтоо. Хурдан галт тэрэг Улаанхад хотоос Бээжин хүрэхэд 40 гаруй минут явах учраас энэ хотын амьдрал нэлээд өөрчлөгдөх байх даа. Биднийг байх үеэр Хөх хотод анхны хурдан галт тэрэг зорчиж, холыг ойртуулж, хөгжлийг хурдасгаж байгаа тухай мэдээллийн сувгуудаар хэдэн өдөр шуугисан.

Бидний ажилласан сургууль бол 14 мянга гаруй оюутантай, 24 салбар сургуульд 50 гаруй мэргэжилтэн бэлтгэдэг Улаанхад дээд сургууль билээ. Энэ сургууль нь ӨМӨЗО даяар эмч мэргэжилтэн, түүний дотроос шүдний эмч бэлтгэх чиглэлээр нэлээд танигдсан юм билээ. (http://www.chifenguniversity.com/) Дараах зурагт сургуулийн усан оргилуур, номын сан, хичээлийн танхимыг харууллаа.

           

Улаанхад дээд сургууль бол монгол түүх, соёлын судалгааг дэмжин, олон судалгааны төв байгуулж ажилладаг. Шар мөрний судалгааны төв, Цахар судлалын төв гэх мэт. Мэргэжилтэн бэлтгэх бааз сайн бэлтгэгдсэн нь номын сан, дадлагын лабораториуд, туршилтын танхим, биеийн тамирын зориулалтын талбай зэргээс илэрхий байдаг.

Бидэнд нэг жилийн хугацаанд маш олон халуун сэтгэлтэй ахан дүүс тусалж дэмжиж байсны хүчээр “Монголын багш” гэсэн албан бус хэрнээ хүндтэй, хариуцлагатай нэрээ ажлын амжилт, бүтээлээр харуулж чадсан. Тэдгээр хүмүүсийг энд дурдахад энэ хуудас хүрэлцэмгүй олон учраас онцлон Улаанхад дээд сургуулийн захирал Ли Деронг, дэд захирал Бүрэнжаргал, ажилтан Цоож, Жан, багш Мөнгөнтуяа, Хосбаяр, Алтанбулаг, Хастуяа, Сарантунгалаг нарыгаа нэрлэхэд таатай байна. Багийн бусад гишүүд мөн олон хүнийг тус тусдаа нэрлэх байх аа. Өвөрмонгол хүмүүсийн нийтлэг дүр төрх эсэхийг мэдэхгүй ч дээрх хүмүүсийн хувьд ахан дүүсийн сэтгэл, ажлын хариуцлага, уламжлал, түүх, удам угсаагаа мэдэх байдал нь хүндэтгэх сэтгэлийг эрхгүй төрүүлнэ. 1567 онд ...газар ... хүн ...үйл явдал болсон гэж тоочих энүүхэнд. Ижил мөрнөөс нүүж ирж чадаагүй торгуудуудын тухай дууг уяран дуулж, түүхийг ярихад өөрийн эрхгүй “ Бид ийм түүхийг хэр мэддэг билээ?” гэж өөрөөсөө асуухад хүргэсэн. Тэдний орчин цагийн хөгжлийн их урсгал дунд монгол соёл, уламжлал, хэлээ хойч үедээ уламжлуулан үлдээх чармайлт бахархмаар. Улсынхаа хууль дүрэм, нам засгийнхаа бодлогыг эрхэмлэн ажиллаж, зорилго тэмүүлэлтэй амьдарч байгаа нь алхам тутамд харагддаг.

Өвөр Монголын нутаг дэвсгэр учраас монгол сургууль, цэцэрлэг, хоолны газар  байхаас гадна уламжлалт цагаан идээ, мах шүүс, дээл хувцас гээд монгол маягийн юм худалдан авах боломж бас бий. Тос даасан ааруул хурууд, дарайсан өрөм, хайлуулсан шар тос хааяа амсахаар нутгаа санагалзах нь сэдэрдэг сэн. Хилээс нэлээд зайдуу учир монгол хүмүүс төдийлөн элбэг зорчдоггүй учраас биднийг сонирхон, элдэв асуулт асууж, Монголын тухай ихэд сонирхдог.

Их гүрний соёл, ёс журмыг даган нэг жил амьдрахдаа хэл, соёл өөр оюутнуудад хичээл зааж, шинэ туршлагаар аяны богцоо дүүргэж, өөртөө байдаг хэрнээ өмнө нь сайн анзаардаггүй байсан үнэт боломжуудаа олж харснаа болон шинээр  суралцсан зүйлсээ зах зухаас нь хуваалцая.

·         Тусгаар тогтнол гэдэг ямар их үнэ цэнтэй зүйл болохыг алхам тутамд мэдэрч байлаа. Улс орныхоо хөгжилд чадлын хэрээр хувь нэмэр оруулах сэтгэл өвөрлөн ирсэн.

·         Ардчилсан нийгмийн мөн чанар болоод өөрсдөө мэддэггүй, угаасаа тийм байсан юм шиг санадаг эрх чөлөөт амьдралын утга учрыг ухааруулж өгсөн. Хамгийн наад зах нь бидэнд ажлын байран дээрээ юу хийе гэж сэдсэнээ хаалт хориггүйгээр хийх боломж дүүрэн байна. Чөлөөтэй сэтгэх, үгээ хэлэх, санаа бодлоо хуваалцах, бодлого шийдвэрт саналаа өгөх гээд зөв зүйтэй эдлэн, хайрлан хамгаалж баймаар эрх бидэнд олон байна.

·         Өвлийн богино хугацаанд Улаанбаатарт нүүрсний утаанд хордохыг эс тооцвол бид цэнгэг агаар, цэвэр ус, эрүүл хоол идэж амьдардаг азтай улс гэдгээ ойлгосон. Зөвхөн энэ өгүүлбэрт дурдагдсан зүйлс хүний амьдралд ямар чухал билээ гээд бодохоор уншигч танд нэгийг бодогдуулж байгаа биз.

·         Хүн ам ихтэй улс орны хууль дүрэм, боломж гэдэг манайх шиг цөөн хүн амтай улсынхаас нэлээд өөр байдгийг ухаарлаа. Зарим зохицуулалт, дүрэм, журмыг нь “олон хүнтэй учраас ингэхээс өөр аргагүй” гэж хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр аргагүй байдаг.

·         Бид “Их монгол улсыг байгуулж явсан” гээд тэртээ 13-р зууны түүхээрээ хий бахархаад суух биш наад захын түүх, угсаа гарлаа мэдэж, үнэн зөвөөр нь хойч үедээ дамжуулан сургах ёстойг олж харсан. Энэ талаар Өвөр монгол ахан дүүсээс суралцмаар. Харчин ван Гүнсэнноровын ордон музейг үзээд, тухайн үед байгуулагдаж байсан охидын сургуулийн ном сурах бичиг, анги танхимыг цагийн салхинд хадгалж үлдсэн хичээл зүтгэлийг биширмээр. Наад зах нь бид маш олон орос үгийг эх хэл лугаа адил хэрэглэдгээ анзаарсан тул аль болох монгол хэлээрээ ярихыг хичээх хэрэгтэйг ухаарсан билээ.  

·         Тэнд хүн бүр ямар нэг зүйл бүтээдэг. Хотын үзэсгэлэн худалдаа болоход тэнд ирсэн хүмүүс дор бүрнээ авсаархан тоног төхөөрөмж ажиллуулан, ямар нэгэн зүйлийг бүтээж, түүнийгээ худалдаж байх жишээтэй. Хүн бүр жижиг ч гэсэн зүйл бүтээж байж улсын эдийн засаг хөгждөг байх. Нөгөө талаас хүн бүрийн оюун ухаан бүтээх түвшинд ажиллаж байгааг илтгэнэ.

·         Өнөө үед МХТ-ийн тусламжтайгаар хүний өдөр тутмын үйл хөдлөл, зан авир, хандлагыг хянан, удирдах боломжтой болсон гэдгийг мэдэрсэн. Замын хөдөлгөөний соёл, олон нийтийн газар биеэ авч явах байдал, ажил албаа гүйцэтгэх чанар гээд олон үзүүлэлт бүхий өгөгдлийн сан бүрдэж, түүнээс та бидний хариуцлага, хандлага бүгд нэвт харагдах цаг хаянд ирсэн. Social Credit System гэж та бүхэн сонссон байх аа. Мөн бүхий л төлбөр тооцоогоо утасны аппликэйшн ашиглан хийх нь цаанаа санхүүгийн хариуцлагынхаа талаар мэдээллийн санд бүртгэгдэж байгаа хэрэг.

Манай багийн хувьд ганзага нийлж, хамтарч сайхан ажилласныг бахархан дурдасу. Үлгэрлэн ажиллах профессор ах, хичээнгүйлэн зүтгэх номч 4 дүүгийнхээ түшиг нөмөрт эрүүл энх, амар амгалан, үүрэг зорилгоо биелүүлэн сайхан ажилласан. Тиймдээ ч бидний 6 багшийн нэгэн жилийн ажлын томилолт үр дүнтэй болж, багш бүр өөрийн ажилласан салбар сургууль дээрээ мэддэг чаддаг бүхнээ хуваалцаж, бас суралцаж, Монгол улсынхаа нэрийг өндөрт өргөж ирсэн. Үүний нэг баталгаа нь сургуулийн захиргааны өргөтгөсөн хурлаар бидний ажлын тайланг сонсож, хэлэлцээд, гэрээний үүргийг бүрэн биелүүлсэн хэмээн тус сургуулийн хүндэт профессор цол олгосон явдал юм. Хамтын ажиллагааны эхлэлийг тавьсан учраас цаашид хоёр сургуулийн эрдэм судлалын ажил тодорхой үр дүнд хүрэх сэтгэлийн ерөөл өргөн, Улаанхад хотыг гүйлс цэцэглэх цагаар нь дурссан тэмдэглэлээ өндөрлөе.

Д.Амарүвшин

2020.05.05